การดูแลด้านโภชนาการ

ปัจจัยที่สำคัญอย่างหนึ่งที่ทำให้คนเรามีสุขภาพกายที่ดี คือ การได้รับสารอาหารต่าง ๆ อย่างเหมาะสมตามวัย
ถ้ามีการเสียสมดุลของสารอาหารที่เข้าสู่ร่างกาย (ได้ มาก หรือ น้อยเกินไป) อาจก่อให้เกิดโรคและภาวะแทรกซ้อน
อื่น ๆ ตามมาในภายหลัง ผู้ที่มีบริโภคนิสัยที่ดี รู้จักเลือกรับประทานอาหารที่มีคุณค่าทางโภชนาการ จะมีโอกาสเสี่ยง
ลดลงต่อการเป็นโรคเรื้อรังต่าง ๆ การเลือกรับประทานอาหารที่เหมาะสมกับสภาวะของร่างกาย จะช่วยลดความรุนแรงของโรค และภาวะ
แทรกซ้อนต่าง ๆ และช่วยให้ร่างกายสามารถฟื้นคืนสภาพ ทำงานเป็นปกติหรือใกล้เคียงกับปกติได้

ภาวะโภชนาการที่เหมาะสมเริ่มตั้งแต่ปฏิสนธิหรือโภชนาการในช่วงแรกของชีวิต “1,000 วันแรก”
เนื่องจากสมองมีการพัฒนาต่อเนื่องมาตั้งแต่อยู่ในครรภ์จนกระทั่ง 2 ขวบ ปีlแรกของชีวิต ภาวะขาด
สารอาหารที่เกิดขึ้นในช่วงดังกล่าวจึงมีผลกระทบต่อการทำงานและพัฒนาการของสมอง รวมถึงการทำงานของระบบ
ต่าง ๆ ในร่างกายด้วย ดังนั้น ลูกหลานของเราควรได้รับการดูแลเรื่องโภชนาการอย่างเหมาะสมตั้งแต่แรกเกิด ซึ่งจะ
ทำให้เด็กมีการเจริญเติบโตที่เหมาะสม สามารถมีพัฒนาการสมวัย ช่วยป้องกันโรคต่าง ๆ ที่อาจเกิดตามมาเมื่ออายุ
มากขึ้น เช่น โรคอ้วน เบาหวาน ความดันเลือดสูง โรคหัวใจ เป็นต้น

ภาวะขาดสารอาหาร
สารอาหารมี 2 ประเภท ได้แก่ สารอาหารหลัก (macronutrients) และสารอาหารที่ต้องการในปริมาณน้อย
(หรือสารอาหารรอง micronutrients) สารอาหารหลักได้แก่ คาร์โบไฮเดรต โปรตีน และไขมัน ส่วนสารอาหารที่
ต้องการในปริมาณน้อย ได้แก่ วิตามินและแร่ธาตุ

สารอาหารหลักเป็นสารที่ให้พลังงาน มีหน้าที่สำคัญต่อโครงสร้างของร่างกายซี่งรวมถึงกระดูกและกล้ามเนื้อ
เอนไซม์หรือน้ำย่อย สารภูมิคุ้มกัน การขนส่งสารต่าง ๆ ส่วนสารอาหารที่ต้องการในปริมาณน้อยมีบทบาทสำคัญมาก
เนื่องจากกระบวนสร้างและสลายในร่างกายโดยใช้สารอาหารหลัก จำเป็นต้องใช้สารอาหารที่ต้องการในปริมาณน้อย
เป็นตัวประกอบร่วมเกี่ยว (cofactor) ร่างกายจึงจะสามารถนำผลผลิตจากกระบวนดังกล่าวไปใช้ได้อย่างดีและ
เหมาะสม

หากร่างกายได้รับสารอาหารหลักเพียงพอแต่ได้้รับสารอาหารที่ต้องการในปริมาณน้อยไม่พอเพียง จะ
ก่อให้เกิดปัญหาหรือโรคได้ เช่น หากมีการบริโภคคาร์โบไฮเดรต (กลุ่มข้าว แป้ง) ปริมาณมาก แต่ได้รับวิตามินบี 1 ไม่
เพียงพอ ทำให้เกิดโรคเหน็บชาซึ่งอาจมีความรุนแรงถึงหัวใจวายได้ การได้รับไขมันไม่อิ่มตัวเชิงซ้อนสายยาว (เช่น
กลุ่มโอเมก้า-3 เป็นต้น) ปริมาณมากโดยได้รับวิตามินอี น้อยเกินไป มีผลต้อการเพิ่มภาวะเครียดจากอนุมูลอิสระ
(oxidative stress) เป็นต้น

นอกจากนี้ ความไม่สมดุลของสารอาหารที่ร่างกายได้รับ ก่อให้เกิดผลเสียต่อร่างกาย เช่น การได้รับปริมาณ
โปรตีนมากเกินไป อาจทำให้เกิดภาวะเลือดเป็นกรดซึ่งอาจส่งผลต่อกระดูกและการขับแคลเซียมออกทางปัสสาวะ
เป็นต้น

ภาวะโภชนาการเกิน
ปัจจุบัน อุบัติการณ์ของภาวะน้ำหนักตัวเกิน (overweight) และโรคอ้วน (obesity) เพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว
เทียบกับเมื่อ 5 ปีก่อน สาเหตุที่สำคัญส่วนใหญ่หรือเกือบทั้งหมดคือ การบริโภคอาหารที่ให้พลังงานสูงมากขึ้น และ
ออกกำลังกายน้อยลง
ภาวะน้ำหนักตัวเกินและโรคอ้วนไม่เพียงทำให้รูปร่างไม่ดี แต่ก่อให้เกิดภาวะแทรกซ้อนต่าง ๆ ได้แก่ ภาวะดื้อ
ต่ออินซูลิน (อาจทำให้เป็นเบาหวานในอนาคต) ภาวะหยุดหายใจขณะหลับ (มีอาการหยุดหายใจตอนหลับ ทำให้
ออกซิเจนไปเลี้ยงสมองลดลง) ไขมันสูงในเลือด (ซึ่งเป็นปัจจัยเสี่ยงของโรคหัวใจและหลอดเลือด) การทำงานของปอด
และหัวใจผิดปกติตับอักเสบจากการที่มีไขมันสะสมที่ตับ ปัญหาปวดข้อ และปัญหาทางจิตใจ ดังนั้น ผู้ที่มีภาวะ
น้ำหนักตัวเกินและผู้ป่วยโรคอ้วนต้องได้รับการวินิจฉัยและรักษาอย่างถูกวิธี โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เด็กและวัยรุ่นที่อ้วน
และกำลังเจริญเติบโต ซึ่งควรได้รับการดูแลรักษา เพื่อควบคุมน้ำหนักให้รูปร่างสมส่วน และมีการเจริญเติบโตสมวัย

ผู้ที่ควรได้รับการดูแลด้านโภชนาการและอาหาร
การดูแลด้านโภชนาการและอาหารควรทำในทุกคน ทุกเพศ ทุกวัย ภาวะโภชนาการปกติมีส่วนสำคัญต่อ
สุขภาพที่ดี การลดความเสี่ยงต่อการเกิดโรคต่าง ๆ ตามที่กล่าวไปแล้ว ภาวะโภชนาการที่ดีเริ่มตั้งแต่ปฏิสนธิ

การรักษาโรคเป็นการดูแลเมื่อเกิดหรือเป็นโรคแล้ว เป็นการรักษา “ปลายเหตุ” โรคบางโรคมีสาเหตุจาก
ภาวะทุภโภชนาการ หรือมีความสัมพันธ์กับการบริโภค เช่น เบาหวานกับการบริโภคคาร์โบไฮเดรต ความดันเลือดสูงกับ
การบริโภคเกลือ โรคหัวใจและหลอดเลือดกับการบริโภคไขมันบางประเภท กระดูกพรุนหรือกระดูกบางกับปริมาณ
แคลเซียม เป็นต้น อย่างไรก็ตาม เมื่อมีภาวะเจ็บป่วยเกิดขึ้นแล้ว การดูแลด้านโภชนาการหรือที่เรียกว่า การให้โภชน
บำบัด มีบทบาทสำคัญในการฟื้นตัว การลดความรุนแรงของภาวะแทรกซ้อนจากโรค และอาจจะช่วยให้หายจากความ
เจ็บป่วยได้

ดังนั้น กลุ่มผู้ที่ควรได้รับการดูแลด้านโภชนาการ ได้แก่
– ผู้ที่มีสุขภาพดี ยังไม่มีภาวะเจ็บป่วย
– ผู้ที่มีภาวะเจ็บป่วย เช่น

• เบาหวาน
• ความดันเลือดสูง โรคไต
• ไขมันสูงในเลือด โรคหัวใจและหลอดเลือด
• โรคตับ
• โรคทางลำไส้
• โรคมะเร็ง
• การผ่าตัดโดยเฉพาะการผ่าตัดที่เกี่ยวกับลำไส้ ภาวะหลังผ่าตัด
• การปลูกถ่ายอวัยวะ
• ภาวะทุโภชนาการ ผอม น้ำหนักเกิน อ้วน

โดยสรุป การได้รับสารอาหารครบถ้วน เพียงพอ และเหมาะสมตามวัยตั้งแต่แรกเกิด ร่วมกับการออกกำลัง
กายที่เหมาะสม และการใช้วิถีชีวิตอย่างฉลาดและถูกต้อง เป็นสิ่งจำเป็นสำหรับการมีสุขภาพกายที่แข็งแรง และ
คุณภาพชีวิตที่ดี

ขอขอบคุณข้อมูลจาก :

• ศ.คลินิก ดร. พญ.นลินี จงวิริยะพันธ์ุ
• พ.บ., วว. (กุมารเวชศาสตร์), อว. (กุมารเวชศาสตร์โภชนาการ)